Uluslararası bir yargı kurumu olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 1959 yılında birtakım temel hak ve özgürlüklerin korunması amacıyla kurulmuştur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yargı yetkisi ile koruma altına alınan hak ve özgürlükler Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile düzenlenmiştir. Hem bireysel başvuru hakkını hem de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yargı yetkisinin sınırları belirleyen en temel insan hakları belgesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesidir.
Bir kişinin yaşadığı bir hak ihlali sonucunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapabilmesi için olağan bütün iç hukuk yollarını tüketmiş olması gerekmektedir. Söz konusu kişinin başvurusu sırasında olağan bütün iç hukuk yolları tüketilmemiş olsa da, bireysel başvuru hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin karar vereceği tarihe kadar iç hukuk yollarının tüketilmiş olması halinde söz konusu bireysel başvuru incelenir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel şekilde başvuru yapabilmek için ilk olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Bireysel Başvuru Formunun kullanılması gerekir. Bu aşamada başvuru formunun usulüne uygun doldurulması çok önemlidir çünkü aksi takdirde söz konusu başvuru usulden reddedilebilir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Kimler Başvurabilir?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde yer alan hükümlere göre Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel şekilde başvuru yapma hakkına sahip gerçek ya da tüzel kişiler ve topluluklar aşağıda sıralanmıştır. Bunlar;
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi tarafından koruma altına alınmış olan bir hakkın, başka bir sözleşmeci devlet tarafından ihlal edildiğini iddia eden devletler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapma hakkına sahiptir.
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi tarafından koruma altına alınmış olan bir hakkın ihlal edildiğini düşünen kişiler bireysel şekilde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapma hakkına sahiptir.
- Şirketler vb. gibi özel hukuk tüzel kişileri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapma hakkına sahiptir.
- Ergin olmayan çocuklar adına, hukuki açıdan uygun olan anne ya da baba tarafından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılabilir.
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine hükümet dışındaki örgütler ve kişi gruplarının da başvuru yapma hakkı vardır. Aynı amaç etrafında toplanmış olan ve bu sebeple Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde yer alan haklarının ihlal edildiğini düşünen tüzel kişilik sıfatı taşımayan fiili topluluklar olan dini cemaatler, sendikalar, siyasi partiler, dernekler vb. gibi de başvuru hakkına sahiptir. Ancak burada belirtmek gerekir ki hükümet dışı grup ve örgütler yalnızca söz konusu grup ve örgütün uğradığı hak ihlali sebebiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapabilirler. Fakat söz konusu bu grup ve örgütler; örgüt ya da grup üyelerinin bireysel mağduriyetleri için söz konusu kişileri temsil edecek şekilde bireysel olarak başvuru yapamazlar.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine artık hayatta olmayan birisi adına bireysel başvuru yapılamaz. Ancak hayatını kaybetmiş kişinin ölümü sebebiyle kişinin mirasçıları maruz kaldıkları hak ihlallerinin giderilmesi amacıyla bütün iç hukuk yollarını tükettikten sonra doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapabilirler. Burada belirtmek gerekir ki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yapan kişi başvuru süresi içerisinde ölürse, kişinin mirasçıları mirasçılık belgesini mahkemeye ibraz ederek başvuruyu devam ettirebilirler.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Süresi ve Yöntemi Nedir?
İç hukuk yollarının tüketildiği ya da hak ihlalinin ortaya çıktığı tarihten itibaren 6 ay içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılabilir. Ancak burada belirtmek gerekir ki; 01.02.2022 tarihinden itibaren Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru süresi 4 ay olarak düzenlenecektir.
Fransızca ve İngilizce, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kullandığı resmi dillerdir. Fakat, mahkemeye yapılacak olan ilk başvuruda sözleşmeci devletin resmi dili de kullanılabilir. Örnek olarak ülkemizden başvuru yapacak bir kişi bireysel başvuru formunu Türkçe doldurabilir ve başvuruya eklenecek belgelerin tercümesini yaptırması da şart değildir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel olarak başvurduktan sonra mahkemenin kabul edilebilirlik kararını vermesinin ardından, başvuru hakkındaki görüşünü almak üzere aleyhinde başvuru yapılan devletin hükümetine söz konusu başvuru iletilir. Bu aşamadan itibaren kural olarak gerekli yazışmalar İngilizce ya da Fransızca sürdürülür. Fakat, söz konusu bu aşamada da mahkeme başkanının izni çerçevesinde sözleşmeci devletin resmi dili ile de yazışmalara devam edilebilir. Ancak yine de başvurucuya mahkeme tarafından gönderilecek olan mektup, karar vb. İngilizce ya da Fransızca olarak iletilecektir.
Mahkeme tarafından hazırlanan başvuru formunu eksiksiz doldurmak ve imzalamanın ardından başvuruya eklenecek olan ek belgeler ve mahkeme kararlarının kronolojik olarak sıralanması ve forma eklenmesi gerekir. Buna ek olarak başvurucunun nüfus cüzdanı fotokopisi de başvuru belgelerine eklenmelidir. Başvuruya konulacak olan her tür belge hiçbir şekilde zımbalanmamalı ya da delgeç kullanılmamalıdır, dosya, klasör vb. kullanılmadan zarfa konulmalıdır. Son aşamada hazırlanan tüm bu belgeler bir zarfın içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi adresine posta aracılığıyla iadeli ve taahhütlü gönderilmelidir.
Bireysel Başvuru için İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi Şartı Nedir?
Kural olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapabilmek için iç hukuk yollarının tüketilmiş olması gerekir. Fakat burada belirtmek gerekir ki; söz konusu ülke içerisinde etkili bir iç hukuk yolunun mevcut olmadığı düşünülüyor ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine doğrudan da başvuru yapılabilir. Eğer söz konusu ülkede birden fazla iç hukuk yolu varsa, yine kural olarak söz konusu bu hukuki yollardan herhangi birisinin tüketilmesi yeterli gelmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ihlali sebebiyle açılmış olan bir dava söz konusu olduğunda; kural olarak ilk derece mahkemesinin kararının ardından belirlenmiş olan sürede istinaf ya da Yargıtay yoluna gidilebilir. Son aşamada ise Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun tüketilmesi gerekir. Ancak verilen karara karşı istinaf ve temyiz yolları kapalı ise söz konusu kararın verildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapılmalıdır. Anayasa mahkemesi tarafından verilmiş olan kararın sonucu söz konusu hak ihlaline uğramış olan kişiyi tatmin etmiyor ise bu kişi 6 ay içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurabilir.
Eğer sürdürülen yargılamanın süresi makul olarak nitelendirebileceğimiz süreyi aşmış ise, davaya bakan mahkemenin karar vermesini ve davanın sonuçlanmasını beklemeden de Anayasanın 36. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. maddesinin 1. fıkrasına göre; ilk olarak Anayasa mahkemesine ve olumsuz sonuç alınamamasının ardından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılabilir.
Mükyen Hukuk Bürosu uzman avukatlarından randevu almak için:
