Unutulma Hakkı Nedir?

Günümüzde kişisel verilerin korunmasının önemi ve internetin gelişimi arttığı için son zamanlarda sıklıkla gündeme gelen unutulma hakkı ile ilgili ülkemizde hukuki anlamda doğrudan bir düzenleme olmamasına rağmen kanuni düzenlemeler, yönlendirici rehberler ve yargı kararları ile dolaylı olarak uygulama alanı vardır. Bireyi ifşa etmesi, tanınmasını ve hatırlanmasını kolaylaştırması ile ayrımcılığa uğramasına yol açabilecek olan kişisel verilerin korunması hakkı bu nedenlerle temel haklardan biri olarak karşımıza çıkar. Tüm bu sebeplerle kişisel verilere hukuka aykırı şekilde erişimin engellenmesi ve kişilerin mahremiyetinin korunması amacıyla tüm dünyada konuyla ilgili yasal düzenlemeler getirilmeye başlamıştır.

Bu bağlamda karşımıza çıkan unutulma hakkı temel anlamıyla bireyin kendi kişisel verilerinin imha edilmesini isteme ve belirli bir durumla kendisi arasında bağ kurulmasını engellemeyi talep etme hakkı olarak tanımlanabilir. Günümüz teknolojik imkanları çerçevesinde ise bu hak; bireyin kendisi ile ilgili internet ortamında yer alan güncel olmayan ya da ilgili kişinin aleyhine olan bir durumun arama motorlarında listelenmesinin engellenmesini talep hakkı olarak da tanımlanabilir.

Türk Hukukunda Unutulma Hakkı Nedir?

Daha önce de belirttiğimiz gibi ülkemizde unutulma hakkı ile ilgili doğrudan yasal bir düzenleme mevcut değildir. Ancak Anayasanın bazı maddeleri ile ilişkilendirerek kişilerin unutulma hakkından söz etmek mümkündür. Örneğin Anayasa 17. maddesinde yer alan ve bireyin maddi ve manevi varlığını serbestçe geliştirme hakkı olarak isimlendiren madde aşağıda verilmiştir.

Anayasa 17. Madde

Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.

Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.

Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.

(…)[12] meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması (…)[13] veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.

Öte yandan özel hayatın gizliliği ve kişisel verilerin korunması hakkı ile ilgili yasa Anayasanın 20. maddesinde yer alır ve ilgili maddeye aşağıda yer verilmiştir.

Anayasa 20. Madde

Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. (Mülga üçüncü cümle: 3/10/2001-4709/5 md.)

(Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/5 md.) Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.

(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.

Düşünce ve kanaatleri açıklamaya zorlamama hakkı ise Anayasa 25. maddesinde düzenlenmiştir ve ilgili maddeye aşağıda yer verilmiştir.

Anayasa 25. Madde

Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.

Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

Yukarıda belirttiğimiz gibi ülkemizde unutulma hakkı ile ilgili doğrudan yasal bir düzenleme mevcut değildir. Ancak Anayasanın bazı maddelerine ek olarak Kişisel Verilerin Korunması Kanununda (KVKK) yer alan düzenlemelerle de kişilerin unutulma hakkından söz etmek mümkündür. Aşağıda Kişisel Verilerin Korunması ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir.

Kişisel verilerin işlenmesi ile ilgili düzenleme Kişisel Verilerin Korunması Kanununu 4. maddede yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.

Kişisel Verilerin Korunması Kanununu Madde 4

1. Kişisel veriler, ancak bu Kanunda ve diğer kanunlarda öngörülen usul ve esaslara uygun olarak işlenebilir.
2. Kişisel verilerin işlenmesinde aşağıdaki ilkelere uyulması zorunludur:

• a) Hukuka ve dürüstlük kurallarına uygun olma.
• b) Doğru ve gerektiğinde güncel olma.
• c) Belirli, açık ve meşru amaçlar için işlenme.
• ç) İşlendikleri amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olma.
• d) İlgili mevzuatta öngörülen veya işlendikleri amaç için gerekli olan süre kadar muhafaza edilme.

Kişisel verilerin işlenmesinin şartları ile ilgili düzenleme Kişisel Verilerin Korunması Kanununu 5. maddede yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.

Kişisel Verilerin Korunması Kanununu Madde 5

1. Kişisel veriler ilgili kişinin açık rızası olmaksızın işlenemez.
2. Aşağıdaki şartlardan birinin varlığı hâlinde, ilgili kişinin açık rızası aranmaksızın kişisel verilerinin işlenmesi mümkündür:

• a) Kanunlarda açıkça öngörülmesi.
• b) Fiili imkânsızlık nedeniyle rızasını açıklayamayacak durumda bulunan veya rızasına hukuki geçerlilik tanınmayan kişinin kendisinin ya da bir başkasının hayatı veya beden bütünlüğünün korunması için zorunlu olması.
• c) Bir sözleşmenin kurulması veya ifasıyla doğrudan doğruya ilgili olması kaydıyla, sözleşmenin taraflarına ait kişisel verilerin işlenmesinin gerekli olması.
• ç) Veri sorumlusunun hukuki yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için zorunlu olması.
• d) İlgili kişinin kendisi tarafından alenileştirilmiş olması.
• e) Bir hakkın tesisi, kullanılması veya korunması için veri işlemenin zorunlu olması.
• f) İlgili kişinin temel hak ve özgürlüklerine zarar vermemek kaydıyla, veri sorumlusunun meşru menfaatleri için veri işlenmesinin zorunlu olması.

Özel nitelik taşıyan kişisel verilerin işlenmesinin şartları ile ilgili düzenleme Kişisel Verilerin Korunması Kanununu 6. maddede yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.

Kişisel Verilerin Korunması Kanununu Madde 6

1. Kişilerin ırkı, etnik kökeni, siyasi düşüncesi, felsefi inancı, dini, mezhebi veya diğer inançları, kılık ve kıyafeti, dernek, vakıf ya da sendika üyeliği, sağlığı, cinsel hayatı, ceza mahkûmiyeti ve güvenlik tedbirleriyle ilgili verileri ile biyometrik ve genetik verileri özel nitelikli kişisel veridir.
2. Özel nitelikli kişisel verilerin, ilgilinin açık rızası olmaksızın işlenmesi yasaktır.
3. Birinci fıkrada sayılan sağlık ve cinsel hayat dışındaki kişisel veriler, kanunlarda öngörülen hâllerde ilgili kişinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir. Sağlık ve cinsel hayata ilişkin kişisel veriler ise ancak kamu sağlığının korunması, koruyucu hekimlik, tıbbî teşhis, tedavi ve bakım hizmetlerinin yürütülmesi, sağlık hizmetleri ile finansmanının planlanması ve yönetimi amacıyla, sır saklama yükümlülüğü altında bulunan kişiler veya yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından ilgilinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir.
4. Özel nitelikli kişisel verilerin işlenmesinde, ayrıca Kurul tarafından belirlenen yeterli önlemlerin alınması şarttır.