Ceza Hukukunda Hapis Cezası

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda iki tür ceza yaptırımı düzenlenmiştir. Bunlardan biri hapis diğeri adli para cezasıdır. Türk ceza hukukunda hapis cezası ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezası olmak üzere üç türde düzenlenmiştir. Mahkemece hükmedilen hapis cezası, hükümlünün hürriyetini kısıtlamaya yönelik bir cezadır. Bu şekilde hem suç işlenmesi için caydırıcı bir sebep oluşturulmakta hem de suç işleyen kişi ıslah edilmektedir. Hapis cezası istisnai haller dışında kural olarak ceza infaz kurumunda infaz edilmektedir.

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası Nedir?

Türk Ceza Kanunu m.47’ye göre “Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder, kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir.”

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan hükümlü Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’da yer alan süreleri iyi halli geçirirse koşullu salıverilme kurumundan faydalanabilir.

CGTİK m.107/2 uyarınca “Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, … infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.”

• Hükümlü birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edildiyse koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre otuz altı yıldır.
• Hükümlü ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûm edildiyse koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre yine otuz altı yıldır.
• Hükümlü bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûm edildiyse koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre en fazla otuz altı yıldır.
• Hükümlü suç işlemek için örgüt kurmak ve yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş ise koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre otuz altı yıldır.
• CGTİK m.107/16 uyarınca “5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm, "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm, "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.”

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası Şu Suçlar Hakkında Uygulanır

1. Nitelikli kasten öldürme suçu
2. Suç sonucu mağdurun bitkisel hayata girdiği veya öldüğü cinsel saldırı suçu,
3. İnsanlığa karşı suçlar,
4. Soykırım suçu,
5. Suç sonucu ölüm meydana gelmişse işkence suçu,
6. Devlet birliğini ve ülke bütünlüğünü bozma suçu,
7. Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar,
8. Siyasal ve askeri casusluk suçu,
9. Yasaklanan bilgilerin casusluk maksadıyla temini suçu,
10. Yasaklanan bilgileri siyasal veya askeri casusluk maksadıyla açıklama suçu,
11. Gizli kalması gereken bilgileri açıklama suçu.

Müebbet Hapis Cezası Nedir?

Türk Ceza Kanunu m.48’e göre “Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder.”

Müebbet hapis cezası alan hükümlü Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’da yer alan süreleri iyi halli geçirirse koşullu salıverilme kurumundan faydalanabilir.

CGTİK m.107/2 uyarınca “… müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmidört yılını, … infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.

• Hükümlü ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûm edildiyse koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre otuz altı yıldır.
• Hükümlü birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûm edildi ise koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre otuz yıldır.
• Hükümlü bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûm edildiyse koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre en fazla otuz yıldır.
• Hükümlü müebbet hapis cezasına tekerrür halinde işlenen suçtan dolayı mahkûm edildiyse koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre otuzüç yıldır.
• Hükümlü suç işlemek için örgüt kurmak ve yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş ise koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre otuz yıldır.

Müebbet Hapis Cezası Şu Suçlar Hakkında Uygulanır

1. Basit öldürme suçunun basit şekli,
2. Devletin güvenliğine ilişkin belgeler suçu,
3. Devletin güvenliğine ilişkin bilgileri temin etme suçu,
4. Gizli kalması gereken bilgileri açıklama suçu,
5. Devlet sırlarından yararlanma, Devlet hizmetlerinde sadakatsizlik suçu,
6. Düşmanla işbirliği yapma suçu,
7. Savaşta yalan haber yayma suçu,
8. Askeri komutanlıkların gaspı suçu.

Süreli ve Kısa Süreli Hapis Cezası Nedir?

Türk Ceza Kanunu m.49’a göre “(1) Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. (2) Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.”

Bu durumda bir yıldan daha fazla süreli cezalar uzun süreli hapis cezası, bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları kısa süreli hapis cezasıdır.

Süreli hapis cezası alan hükümlüler Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’da yer alan süreleri iyi halli geçirirse koşullu salıverilme kurumundan faydalanabilir.

Buna göre CGTİK m.107/2 uyarınca kural olarak “… diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının yarısını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.” Ancak suçun niteliği, tekerrür hali gibi durumlarda farklı koşullu salıverilme süreleri gündeme gelecektir.

Kısa Süreli Hapis Cezasında Seçenek Yaptırımlar Nelerdir?

Türk Ceza Kanunu m.50/1 uyarınca;

“Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre;

• a) Adlî para cezasına,
• b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,
• c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
• d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,
• e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
• f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya, Çevrilebilir.”

Hapis Cezasının Ertelenmesi Nedir?

Türk Ceza Kanunu m.51/1 uyarınca, kişi iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilmişse bu hapis cezası ertelenebilir. Kişi suçu işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış ise ya da altmış beş yaşını bitirmiş ise bu sürenin üst sınırı üç yıl olacaktır. Kişi cezasının ertelenmesi ile bir yıldan az, üç yıldan fazla süreli olmamak üzere denetime tabi tutulacaktır. Denetim süresinin alt sınırı, mahkûm olunan ceza süresinden az olamayacaktır.

Ertelenme Kararının Verilebilmesi İçin Şu İki Koşulun Gerçekleşmiş Olması Gerekir

1. Kişi daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmalıdır,
2. Kişinin suçu işledikten sonra yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede bir kanaat oluşmalıdır.

Türk Ceza Kanunu m.51/2 uyarınca “Cezanın ertelenmesi, mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi koşuluna bağlı tutulabilir. Bu durumda, koşul gerçekleşinceye kadar cezanın infaz kurumunda çektirilmesine devam edilir. Koşulun yerine getirilmesi halinde, infaz hâkimi kararıyla hükümlü infaz kurumundan derhal salıverilir.”

Hapis Cezasının Adli Para Cezasına Çevrilmesi Nedir?

Bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları (kısa süreli hapis cezaları) adli para cezasına çevrilebilir. Hâkim, suç ve suçlu kapsamında yapacağı değerlendirme ile adli para cezasının uygulanmasını kendi takdir edecektir.

Türk Ceza Kanunu m.52 uyarınca;

1. “Adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir.
2. En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir.
3. Kararda, adlî para cezasının belirlenmesinde esas alınan tam gün sayısı ile bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ayrı ayrı gösterilir.
4. Hakim, ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.”