Etkin Pişmanlık Ceza İndirimi Nedir?

Türk Ceza Kanunu’nda ceza indirimi bir cezanın bireyselleştirilmesi ve af durumunda uygulanan durumdur. Bir kişinin işlediği bir suçtan ötürü kendi iradesi dahilinde özgürce pişman olmasıyla işlediği suçun ortaya çıkardığı zararları gidermesi ve ceza adaletine karşı büründüğü olumlu hal ve tavırlarla atıfet hükümlerinin uygulanmasını sağlayan etkin pişmanlık; bir ceza hukuku kurumudur. Burada yapılan tanımlama ise sadece adi suçların yargılamasının yapıldığı durumlarda geçerlidir.

Halk arasında etkin pişmanlık yasası olarak bilinen ceza indirimi ya da ceza uygulanmaması yargılanan kişinin etkin pişmanlık göstermesi halinde suçun niteliğine göre uygulanabilir. Halk arasında kullanılan bu tabirle kastedilen ise çoğu kez ceza indirimini düzenleyen Türk Ceza Kanunu madde ve hükümleridir.

Etkin Pişmanlık Sebebiyle Ceza İndiriminden Nasıl Yararlanılır?

Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanarak ceza indirimi almak için Türk Ceza Kanunu’nda iki yöntem belirlenmiştir.

İlk yöntem; soruşturma ve kovuşturma aşamaları süresi dahilinde yargılanan kişinin, varsa, suçu işlerken ortaklık, işbirliği yaptığı kişileri ya da suça yardım eden, suça azmettirenleri mahkemeye bildirerek soruşturmanın aydınlatılması, suçun ortaya çıkması ve suçun faillerinin cezalandırılmasını sağlayarak etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilir ve ceza indirimi alabilir.

İkinci yöntem; sanık işlenen suç sonucunda ortaya çıkan mağdurun uğradığı zararın aynen geri çevrilmesi ya da tazmin edilmesi sonucunda etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanıp ceza indirimi alabilir.

Kimler Etkin Pişmanlık Sebebiyle Ceza İndiriminden Faydalanabilir?

Suç teşkil eden fiili doğrudan uygulayan, suça azmettiren ya da bu suçun işlenmesine yardım eden kişilerden biri etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilir. Bu durumda önemli olan etkin pişmanlıktan yararlanmak isteyen kişinin suçun aydınlatılması, suçu işbirliği içinde işleyenlerin cezalandırılması veya işlenen suç sonucunda mağdur olan kişinin zararının giderilmesidir.

Sadece kanunda açık hüküm varsa etkin pişmanlık sebebiyle ceza indirimi uygulanabilir. Yukarıda bahsedildiği gibi fail suçun aydınlatılması, suçu işbirliği içinde işleyenlerin cezalandırılması veya işlenen suçun ortaya çıkardığı zararları tazmin etmiş olmasına rağmen eğer söz konusu suç ile ilgili kanunda ceza indiriminin uygulanmasına dair açık bir hüküm yoksa, fail ceza indiriminden faydalanamaz. Yazımızın devamında etkin pişmanlık ceza indirimi hükümlerinin uygulanabileceği ve uygulanamayacağı suçlardan bazılarına değinilmiştir.

Etkin Pişmanlık Uygulamasının Genel Şartları Nelerdir?

Etkin pişmanlık bütün suçlarda uygulanabilecek genel hüküm olarak değil, özel suç tipleri için uygulanabilecek istisnai bir kurum olarak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda düzenlenmiştir. Bu nedenle, Türk Ceza Kanunu 93, 110, 168, 192, 201, 221, 248, 254, 269, 274, 293 maddelerinde bazı suçlara ilişkin etkin pişmanlık düzenlemesi “etkin pişmanlık” adı altında bağımsız bir madde olarak düzenlenirken; Türk Ceza Kanunu TCK 184/5, 230/5, 245/5, 275/2-3, 281/3, 282/6, 289/2, 297/4, 316/2 fıkralarında bazı suçlar için maddenin fıkrası şeklinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere göre bazı durumlarda etkin pişmanlık nedeniyle faile verilen cezanın belli bir oranda indirilmesi ya da faile verilen cezanın tamamen ortadan kaldırılması kabul edilmiştir.

Kanunun etkin pişmanlığa imkan tanıdığı her suç çeşidinde, etkin pişmanlık o suçun karakterine göre bir yapıya bürünür. Fakat bu durum etkin pişmanlık uygulamaları arasında ortak unsur bulunmadığı anlamına gelmez. Gerek özel kanunlarda gerekse Türk Ceza Kanunu’nda etkin pişmanlıkla ilgili düzenlemeler incelendiğinde ve yargısal kararlardaki görüşler değerlendirildiğinde etkin pişmanlık unsurları aşağıdaki gibidir.

Etkin Pişmanlık Unsurları

1. İlgili kanunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasına imkan veren bir düzenleme yer almalı.
2. Suç tamamlanmış halde olmalı.
3. Kanunda öngörüldüğü şekilde failin aktif bir davranışı olmalı.
4. Fail bu davranışı iradesi dahilinde yapmalı.

Öncelikle her suç için etkin pişmanlık kurumunun uygulanması mümkün değildir. Etkin pişmanlık kurumunun uygulanabilmesi için ilk olarak kanunda söz konusu suç ve suçun faili için buna imkan tanıyan özel düzenlemelerin bulunması gereklidir. Çünkü her suç niteliği gereği etkin pişmanlık düzenlemelerinin uygulanması için uygun değildir. Söz konusu suç için kanunda etkin pişmanlık düzenlemesi öngörülmemiş ise kıyas veya yorum yoluyla da olsa etkin pişmanlık “kanunilik ilkesi” uyarınca uygulanabilir değildir. Örnek olarak Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesine göre etkin pişmanlık düzenlemesi malvarlığına yönelik birtakım suçlar için öngörülmüştür. Buna göre; herhangi bir suç eşyasının kabul edilmesi ya da satın alınması bu suçlar arasında sayılmaz ve söz konusu suç malvarlığına yönelik suçlardan olmasına rağmen Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesinin uygulanması söz konusu olmaz.

Suçun tamamlanmış olması etkin pişmanlık hükmünün uygulanması için şarttır. Eğer bir suç teşebbüs aşamasında kalmış ve tamamlanmamışsa etkin pişmanlık durumundan bahsedilemez ve hükümleri uygulanamaz. Ancak bu durumda uygun şartlar var ise “gönüllü vazgeçme” durumu gündeme alınabilir.

Suç işleyen failin kanunda öngörülen şekilde aktif davranışının olması etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için bir diğer şarttır. Etkin pişmanlığa ilişkin düzenlemeler failin işlediği suç sonucunda ortaya çıkan zararı olabildiğince ortadan kaldırmaya yönelik aktif davranışlarda bulunması şartının arandığını gözler önüne serer. Etkin pişmanlığa ilişkin failden beklenen aktif davranışlardan bazıları aşağıdaki gibidir.

• suçun ortaya çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım etme
• mağdurun şahsına zararı dokunmaksızın kendiliğinden güvenli bir yerde serbest bırakma
• mağdurun uğradığı zararı aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen giderme
• diğer suç ortaklarını ve sahte olarak üretilen para veya kıymetli damgaların üretildiği veya saklandığı yerleri merciine haber verme
• örgütü dağıtma veya verdiği bilgilerle örgütün dağılmasını sağlama, iftiradan dönme
• gerçeği söyleme

Etkin pişmanlık hükmünün uygulanması failin gerçekleştirdiği suçun ve bu suç sonucunda ortaya çıkan haksızlığın neticelerini kanunun öngördüğü biçimde ortadan kaldırmaya ya da tazmin etmeye yönelik aktif davranışı bulunmuyorsa söz konusu değildir. Bu sebeple kurumun adlandırılmasında da geçen davranışın özelliğini vurgulamak için “etkin” sıfatı kullanılmıştır.

Failin suç sonrası gösterdiği aktif davranışların iradi olması şartı etkin pişmanlığın varlığının kabul edilmesi için var olmalıdır. Burada bahsedilen şart etkin pişmanlığın öznel unsurunu oluşturur. Bu nedenle failin işlediği suç sonrası ortaya çıkan zararı aktif davranışlarıyla kaldırmaya yönelik davranması etkin pişmanlığın kabulü için yeterli gelmemektedir. Fail işlediği suç sonrasında ortaya çıkan zararı tazmin etmeyi, gidermeyi, engellemeyi, düzeltmeyi kendi özgür iradesi ile gönüllü olarak yapmalıdır. Genelde fail bu tür engellemeyi ya da düzenleyici tavırları suçu işlemenin ardından hissettiği pişmanlık hissi ile yapmaktadır. Bu nedenle kurumun isimlendirilmesinde kullanılan bir değer kelime de “pişmanlık” olmuştur. Etkin pişmanlık kurumunun içerdiği ceza indirimi ya da cezanın ortadan kalkması durumu bu pişmanlıkta temellenmektedir. Çünkü suç işleyeni cezalandırmadaki temel amaç suç işleyen kişinin işlediği suçtan dolayı pişmanlık duymasını sağlayarak kişiyi yeniden topluma kazandırmaktır. Bu şartlar altında failin dışarıya yansıyan hal ve davranışları baz alınarak hissettiği pişmanlığın göstergesi olarak kabul edilir ve iç dünyasına ya da pişmanlığının samimi olup olmadığına bakılmaz.