Akıllı sözleşmeler, sözleşme konusunu oluşturan edimlerin herhangi ek bir işleme gerek olmaksızın, sözleşme şartlarının gerçekleşmesi ile kendiliğinden ifa edilmesini sağlayan bir sözleşme türüdür.
Klasik sözleşme uyuşmazlıklarının ana sebeplerini edimin hiç ifade edilmemesi, eksik ya da geç ifa edilmesi oluşturmaktadır. Çünkü hak sahibi taraf, karşı tarafın yükümlülüğü olan ifanın gerçekleşeceğine duyduğu güven ile sözleşmeyi yapmaktadır. Bu da birtakım risk ve belirsizlikleri beraberinde getirmektedir. Akıllı sözleşmelerle birlikte edimin ifası için hak sahibinin, diğer tarafa bu hakkı sunması hususunda güven duyma zorunluluğu aşılmaktadır. Sözleşme kendi kendini ifa ettiğinden aracıların yanı sıra tarafların birbirine güven duyma zorunluluğu da ortadan kalkmaktadır.
Bu tür sözleşmelerde alıcı ve satıcı arasındaki sözleşme doğrudan kod satırlarına yazılır ve merkezi olmayan bir blokzincir ağında depolanır. Blokzincir merkeziyeti olmayan bir defterdir. İşlemler herkese açık gerçekleştirilir ve izlenebilir ancak geri döndürülemez. Dolayısıyla sözleşme şartları veya taraf değişikliği vb. değişiklikler yapılamaz. İşlemler şifrelenerek korunur, taraflar ise anonim olarak kaydedilir ve korunur.
Ortaya Çıkışı ve Ethereum
Akıllı sözleşme kavramı yeni bir kavram gibi düşünülse de aslında ilk defa bir hukuk profesörü olan Nick Szabo’nun isimlendirmesi ile 1994 yılında ortaya çıkmıştır. Son yıllarda blokzincir, Bitcoin ve özellikle Ethereum’un geliştirilmesiyle birlikte tekrar gündeme gelmiştir. Çünkü üzerinde kod programlanması mümkün olduğundan Ethereum blokzincirinde akıllı sözleşme oluşturulabilir. Bitcoin blokzincirinde ise bu mümkün değildir.
Szabo bu sözleşmeleri otomat makineleri ile özdeşleştirmiştir. Otomatlarda ödenmesi gereken gerekli miktar makineye verildiğinde ürün de otomatik olarak alıcıya verilir. Dolayısıyla Otomat makinelerinde de işlemin gerçekleşebilmesi için üçüncü kişiye gerek yoktur. İşte Ethereum’da bu yönüyle otomatlara benzemektedir, tek fark bir ağ üzerinden gerçekleştirilmesidir. Ethereum ağına bağlı olan bilgisayarlar, bu bilgisayarlar farklı noktalarda yer alır, sözleşme esnasında belirlenmiş şartlar gerçekleşir gerçekleşmez, otomatlarda olduğu gibi, sözleşmeyle kararlaştırılan işlemi yapmaya programlıdır. Akıllı sözleşmelere koşul gerçekleşmezse sonucun ne olacağı da kodlanabilir.
Türk Hukukunda Akıllı Sözleşmeler
Türk hukukunda genel olarak sözleşmeler başta 6089 sayılı Türk Borçlar Kanunu olmak üzere, farklı mevzuatta hükümlerinde de düzenlenmiştir. Kanunun 12.maddesinde yer alan genel kurala göre “Sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir şekle bağlı değildir. Kanunda sözleşmeler için öngörülen şekil, kural olarak geçerlilik şeklidir. Öngörülen şekle uyulmaksızın kurulan sözleşmeler hüküm doğurmaz.”
Burada dikkat edilmesi gereken şekil şartının bulunduğu durumlar için akıllı sözleşmelere özel bir düzenleme yapılmamasıdır. Akıllı sözleşme yapmaya hukuki bir engel yoktur ancak örneğin tapu devri söz konusu ise kanunda bazı şekil şartları öngörülmüştür. TBK m.237/I’e göre “Taşınmaz satışının geçerli olabilmesi için, sözleşmenin resmî şekilde düzenlenmesi şarttır.” Devir işlemi tapu sicilinde gerçekleştirilmelidir. Bu durumda akıllı sözleşme ile tapu devri söz konusu olamaz. Yine TBK m. 138’in uygulanması da mümkün gözükmemektedir. Maddeye göre “Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa borçlu, hâkimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Sürekli edimli sözleşmelerde borçlu, kural olarak dönme hakkının yerine fesih hakkını kullanır.” Bu durumda uyarlanacak bedel veya edim önceden kodlanmış olmalıdır. Sözleşmenin kurulması esnasında kodlanmayan unsurlar değiştirilemez, sözleşme kapsamına giremez.
Mükyen Hukuk Bürosu uzman avukatlarından randevu almak için:
