İşten Çıkarılan İşçinin Hakları Nelerdir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki işveren tarafından işten çıkarılan işçinin işçi ve işveren arasında yapılmış olan iş sözleşmesinin sona erdirilmesinden kaynaklanan birtakım hakları mevcuttur. Söz konusu bu haklardan en önemlilerine aşağıda yer verilmiştir.

İşten Çıkarılan İşçinin Kıdem Tazminatı Nedir?

Öncelikle vurgulamak gerekir ki; eğer bir işçi bir işyerinde en az 1 yıl çalışmış ise kıdem tazminatına hak kazanır. Ayrıca söz konusu işçinin aynı iş yerinde çalıştığı her yıl için kıdem tazminatı artar. Ancak burada vurgulamak gerekir ki işçinin kıdem tazminatı almaya hak kazanmasının şartlarından birisi işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinin işçinin kusuru kaynaklı şekilde sona ermemiş olmasıdır. Buna ek olarak burada belirtmek gerekir ki işçi iş sözleşmesinin işveren tarafından sona erdirildiği hallerin genelinde kıdem tazminatına hak kazanır. Buna göre; burada kusur kavramı ile kastedilen mahkeme tarafından dar anlamda diğer bir deyişe işçi lehine yorumlanır.

Burada belirtmek gerekir ki kıdem tazminatında 5 yıllık bir zamanaşımı süresi mevcuttur. Buna göre; 5 yıl içerisinde işverenden kıdem tazminatı talep etmek ya da dava açmak mümkündür. Ayrıca burada belirtmek gerekir ki kıdem tazminatı zamanaşımına uğrayabilir fakat kıdem süresi hiçbir şekilde zamanaşımına uğramaz. Buna göre genel itibariyle işçi geçersiz sebeple yapılan feshin sonucu olarak kıdem tazminatı almaya hak kazanır. İş Kanunu 21. Maddesinde geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.

İş Kanunu Madde 21

İşverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.

Mahkeme veya özel hakem feshin geçersizliğine karar verdiğinde, işçinin işe başlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarını da belirler.

Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları ödenir.

(Ek fıkra: 12/10/2017-7036/12 md.) Mahkeme veya özel hakem, ikinci fıkrada düzenlenen tazminat ile üçüncü fıkrada düzenlenen ücret ve diğer hakları, dava tarihindeki ücreti esas alarak parasal olarak belirler.

İşçi işe başlatılırsa, peşin olarak ödenen bildirim süresine ait ücret ile kıdem tazminatı, yukarıdaki fıkra hükümlerine göre yapılacak ödemeden mahsup edilir. İşe başlatılmayan işçiye bildirim süresi verilmemiş veya bildirim süresine ait ücret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenir.

İşçi kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak için işverene başvuruda bulunmak zorundadır. İşçi bu süre içinde başvuruda bulunmaz ise, işverence yapılmış olan fesih geçerli bir fesih sayılır ve işveren sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu olur.

İşten Çıkarılan İşçinin Fazla Mesai Alacağı Nedir?

Öncelikle fazla mesai kavramının tanımından başlamak gerekirse; haftalık 45 saati aşan çalışma fazla çalışma olarak tanımlanır. İşçinin çalışma süresi boyunca bu şekilde fazla mesai yapması mümkündür ve işveren tarafından söz konusu bu fazla çalışılan süreler için işçiye normal çalışma ücretinden daha fazlası ödeme olarak yapılmalıdır. Fazla çalışma ücretinin işçiye verilmemesi halinde işçi bunun için bir dava açabilir. Ya da başka bir alternatif olarak işçi işten çıkarıldıktan sonra açtığı işçi alacağı davasında söz konusu bu duruma ilişkin talebini de ileri sürebilir. Fazla mesai ücreti ile ilgili düzenleme İş Kanunu 41. Maddesinde yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.

İş Kanunu Madde 41

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.

Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.

Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.

(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 md.) Bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 md.) Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâllerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.