Sözlükte yer alan anlamı ile göz önünde bulunmayan, nerede olduğu bilinmeyen kişi gaip olarak tanımlanır. Ancak söz konusu kelime hukuki anlamda teknik bir terim olarak kullanılmaktadır. Hukuki anlamda mahkeme tarafından verilen gaiplik hükmü ile ilgili kişi gaip sıfatını almış olur. Söz konusu hükmün mahkeme tarafından verilmesi ile gaip kişi hakkında birçok hukuki sonuç ortaya çıkar. Burada önemle vurgulamak gerekir ki bir kişi hakkında gaiplik kararı verilmesinin en büyük sonucu, ilgili kararın kişiliğin son bulmasına sebep olmasıdır. Söz konusu bu karar sadece gerçek kişiler hakkında verilebilir. Bu anlamda tüzel kişilerin gaipliği söz konusu değildir. Türk Medeni Kanunu 32. maddesinde gaiplik kararı ile ilgili olarak “ Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir.” şeklindeki ifadeye yer verilmiştir.
Gaipliğin şartları aşağıda sıralanmıştır:
- Mahkeme tarafından gaiplik kararının verilebilmesi için Türk Medeni Kanununda öngörülen hallerden birisinin mevcut olması gerekir. Söz konusu bu şartlar ise; ilgili kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolması ya da kişiden uzun zamandan beri haber alınamamasıdır.
- Türk Medeni Kanununda öngörülen hallerin ortaya çıkmasının ardından belirli bir sürenin geçmiş olması gerekir.
- İlgili kişinin ölümünün kuvvetle muhtemel bir olasılık olarak görülmesi gerekir.
- Türk Medeni Kanununa göre ilgili sayılan kişilerin bu kararın verilmesini talep etmesi gerekir.
- Mahkeme tarafından gaiplik kararı verildiği yönünde bir hüküm oluşturulması gerekir.
Gaiplik Kararı Hangi Hallerde Verilir?
Öncelikle belirtmek gerekir ki; mahkeme tarafından gaiplik kararın alınabilmesi için söz konusu kişinin ya ölüm tehlikesi içerisinde kaybolmuş olması ya da kendisinden uzun süredir haber alınamıyor olması gerekir. Burada vurgulamak gerekir ki her tehlikeli olay içerisinde kaybolma, kişinin gaipliği için yeterli değildir. Söz konusu kaybolmanın büyük bir ölüm tehlikesi içerisinde gerçekleşmesi gerekir. Kaybolan kişinin ölümü sonucu ortaya çıkabilecek olan tehlikelerin neler olduğu ise kanunda belirtilmemiştir. Bu nedenle hakim tarafından her bir somut olaya göre ölüm tehlikesinin mevcut olup olmadığını takdir edilir.
Gaiplik kararı ile ilgili bir diğer hal ise ilgili kişiden uzun süredir haber alınamamasıdır. Söz konusu bu halde ilgili kişi bulunması gereken yerde değildir ve kişinin nerede olduğu bilinmediği gibi kendisinden de uzun süredir haber alınamamaktadır. Bu halde özel bir tehlike durumu aranmaz çünkü sadece ilgili kişinin yaşayıp yaşamadığı durumu kuşkulu hale gelmiştir. Söz konusu bu halde yine her bir somut olaya özgü değerlendirme hakim tarafından yapılır.
Burada önemle vurgulamak gerekir ki; ilgili kişiden uzun süredir haber alınamaması hali, belli başlı sebeplerle açıklanabiliyor ise; ilgili kişi hakkında gaiplik kararı verilemez. Gaiplik kararı ile ilgili yargılama usulü Türk Medeni Kanunu 33. maddede yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.
Türk Medeni Kanunu Madde 33
Gaiplik kararının istenebilmesi için, ölüm tehlikesinin üzerinden en az bir yıl veya son haber tarihinin üzerinden en az beş yıl geçmiş olması gerekir.
Mahkeme, gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi bulunan kimseleri, belirli bir sürede bilgi vermeleri için usulüne göre yapılan ilânla çağırır.
Bu süre, ilk ilânın yapıldığı günden başlayarak en az altı aydır.
Gaiplik Süresi Ne Kadardır?
Daha önce de belirttiğimiz gibi mahkeme tarafından gaiplik kararının verilebilmesiiçin gerekli olan şartlardan bir diğeri ise; belli bir sürenin geçmiş olmasıdır. Kanun koyucu tarafından söz konusu busüre gaiplik nedenine göre değişiklik gösterecek şekilde belirlenmiştir. Bu değişkenliğin sebebi ise; ölüm tehlikesiiçinde kaybolma ile uzun süredir haber alınamama hallerinde oluşan kaybolanın ölmüş olma ihtimalinin farklılıkgöstermesidir. İlgili sürelere yukarıda yer alan Türk Medeni Kanunu 33. maddesinde yer verilmiştir.
Ölüm tehlikesi içinde kaybolma hâlinde geçmesi gereken süre ilgili kanun maddesinde en az bir yıl şeklinde ifade edilmiştir. Söz konusu bu bir yıllık süre asgari olarak ifade edilmiştir. Bu nedenle gaibin geri döneceğinden ümitli olan kişiler daha uzun süre bekleyebilirler. Ancak söz konusu bu bir yıllık sürenin dolmasının ardından isteyen kişiler istedikleri zaman ilgili kişinin gaipliği için mahkemeye başvurabilirler. Bu durum için herhangi bir hak düşürücü süre mevcut değildir. Söz konusu bu bir yıllık sürenin hesabı ise; tehlikeyi meydana getiren olayın gerçekleşmesinden ya da tehlikeli olayın sona ermesinden itibaren yapılır.
Öte yandan uzun süre kişiden haber alınamaması halinde, gaiplik kararı talebinde bulunulabilmesi için geçmesi gereken süre ise; en az beş yıl olarak belirlenmiştir. Bu demektir ki gaiplik kararı için mahkemeye başvurmadan önce kişiden en son haber alınan tarihin üzerinden en az beş yıl süre geçmiş olması gerekir. Yalnızca bu durumda mahkeme tarafından gaiplik kararı verilebilecektir.
Gaiplik Kararını Hangi Mahkeme Verir?
Daha önce de vurguladığımız gibi bir kişinin gaipliğine karar verilebilmesi için aranan şartlardan birisi de ilgili kişilerin mahkemeye talepte bulunmasıdır. Gaiplik halinde mahkemenin kendiliğinden harekete geçmesi söz konusu değildir. Burada ilgili olarak bahsedilen kişiler; hakları ölüme bağlı olan kişilerdir. Bu demektir ki kaybolan kişi hakkında gaiplik kararı verilmesi halinde bazı haklara haiz olacak ya da mevcut yükümlülüklerinden kurtulacak olan kişiler gaiplik halinde ilgililer olarak tanımlanır. Buna göre burada bahsedilen geçen ilgili kişilerin yetkili ve görevli mahkemeye başvurmaları gerekir. Yapılan bu başvurunun ardından bu çekişmesiz yargı işine yönelik kapsamlı araştırma mahkeme tarafından kendiliğinden yapılacaktır. Eğer yukarıda yer verdiğimiz şartlar mevcut ise yetkili ve görevli mahkeme, kaybolan hakkında gaiplik kararına hükmedecektir. Gaiplik kararı ile ilgili kanunda yetkili ve görevli mahkeme atanmamıştır. Buna göre; Hukuk Muhakemeleri Kanununun genel hükümleri çerçevesinde gaiplik davasında yetkili ve görevli mahkeme çekişmesiz yargı işlerinin görüldüğü Sulh Hukuk Mahkemesidir.
Mükyen Hukuk Bürosu uzman avukatlarından randevu almak için:
Diğer Makalelerimiz:
