Ticari Defterlerin Delil Olma Niteliği Nedir?

Ticari Defter Nedir?

Tacir tarafından ticari işlemlerin kaydedildiği defterler ticari defterler olarak adlandırılır. Ticari defterlerle ilgili hükümler Türk Ticaret Kanununda yer alır ancak ticari defterlerin ispat hükümlerine kanun kapsamında yer verilmemiştir. Ticari defterlerin ispat ile ilgili düzenlemeleri Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenmiş haldedir. Türk Ticaret Kanunu 64. maddede ticari defter tutma yükümlülüğüne karşı düzenlemeler yer alır ve ilgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir;

Türk Ticaret Kanunu Madde 64

1. (Değişik: 26/6/2012-6335/8 md.) Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri, bu Kanuna göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Defterler, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur. İşletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesi defterlerden izlenebilmelidir.
2. Tacir, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzer şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür.
3. (Değişik: 26/6/2012-6335/8 md.) Fiziki ortamda tutulan yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri ile dördüncü fıkrada sayılan defterlerin açılış onayları, kuruluş sırasında ve kullanılmaya başlanmadan önce noter tarafından yapılır. Bu defterlerin izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları, defterlerin kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki ayın sonuna kadar notere yaptırılır. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de açılış onayı yaptırılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir. (Değişik dördüncü cümle: 28/3/2013-6455/78 md.) Yevmiye defterinin kapanış onayı, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayı ise izleyen faaliyet döneminin birinci ayının sonuna kadar notere yaptırılır. Ticaret şirketlerinin ticaret siciline tescili sırasında defterlerin açılışı ticaret sicili müdürlükleri tarafından da onaylanabilir. Açılış onayının noter tarafından yapıldığı hâllerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak zorundadır. Ticari defterlerin elektronik ortamda tutulması hâlinde bu defterlerin açılışlarında ve yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defterinin kapanışında noter onayı aranmaz. Fiziki ortamda veya elektronik ortamda tutulan ticari defterlerin nasıl tutulacağı, defterlere kayıt zamanı, onay yenileme ile açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Maliye Bakanlığınca müştereken çıkarılan tebliğle belirlenir.
4. Pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterler de ticari defterlerdir.
5. (Değişik: 26/6/2012-6335/8 md.) Bu Kanuna tabi gerçek ve tüzel kişiler, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun defter tutma ve kayıt zamanıyla ilgili hükümleri ile aynı Kanunun 175 inci ve mükerrer 257 nci maddelerinde yer alan yetkiye istinaden yapılan düzenlemelere uymak zorundadır. Bu Kanunun defter tutma, envanter, mali tabloların düzenlenmesi, aktifleştirme, karşılıklar, hesaplar, değerleme, saklama ve ibraz hükümleri 213 sayılı Kanun ile diğer vergi kanunlarının aynı hususları düzenleyen hükümlerinin uygulanmasına, vergi kanunlarına uygun olarak vergi matrahının tespit edilmesine ve buna yönelik mali tabloların hazırlanmasına engel teşkil etmez.

Ticari Defterlerin Usulüne Uygun Şekilde Tutulması Nedir?

Ticari defterlerin usulüne uygun şekilde tutulması ve usulüne dair şartlar Türk Ceza Kanunu 65. maddede yer alır ilgili kanun maddesi aşağıda verilmiştir;

Türk Ceza Kanunu Madde 65

1. Defterler ve gerekli diğer kayıtlar Türkçe tutulur. Kısaltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde bunların anlamları açıkça belirtilmelidir.
2. Defterlere yazımlar ve diğer gerekli kayıtlar, eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılır.
3. Bir yazım veya kayıt, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilemez ve değiştirilemez. Kayıt sırasında mı yoksa daha sonra mı yapıldığı anlaşılmayan değiştirmeler yasaktır.
4. Defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve işlemleri saptayan belgelerin dosyalanması şeklinde veya veri taşıyıcıları aracılığıyla tutulabilir. Defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması durumunda, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaşılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmiş olması şarttır. Elektronik ortamda tutulma hâlinde birinci ilâ üçüncü fıkra hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.

Ticari Defter ve Belgelerin Saklanması Nedir?

Yukarıda değindiğimiz Türk Ticaret Kanunu 64. maddede yer alan “Tacir, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzer şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür.” şeklindeki ifade ile tacirler için ticari defterleri saklama zorunluluğu getirilmiştir. İlgili bu kanunun tamamlayıcısı olacak şekilde yine Türk Ticaret Kanunu 82. maddede yer alan düzenlemeye göre ticari defterlerin 10 yıl saklanması zorunluluğu mevcuttur.

Ticari Defterlerin Zayi Olması Nedir?

Eğer bir tacirin yukarıda bahsettiğimiz gibi saklamakla yükümlü olduğu defterler ve belgeler kanuni saklama süresi içinde yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle zayi olursa ilgili tacir söz konusu ziyaı öğrendiği tarihten itibaren 15 gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yerdeki yetkili mahkemeden kendisine belge verilmesi talebinde bulunabilir. Söz konusu bu dava hasımsız açılan bir dava türüdür. Bu halde mahkeme tarafından gerekli görülen delillerin toplanması talep edilebilir.

Ticari Defterler Hangi Davalarda Delil Olarak Kullanılabilir?

Sözleşmesel ilişki ya da alacağın ispatında ticari defterlerin kullanılabilmesi söz konusu davanın ye her iki tarafın da tacir olduğu bir dava olması ya da söz konusu uyuşmazlığın her iki tarafında da ticari işletmesinden kaynaklanan ticari bir dava olması gerekir.

Ticari Defterlerin Delil Değeri Nedir?

Öncelikle burada belirtmek gerekir ki; ticari defterlerin delil niteliği taşıyıp taşımaması ile ilgili söz konusu kanunda belirli ifade yer almaz. Ancak Yargıtay tarafından verilen birçok kararda ticari defterler kesin bir delil şeklinde sayılmıştır. Örnek olarak Yargıtay 15. Hukuk dairesi 13.6.2017 tarihli bir kararında “Ticari defterler kesin delillerdendir. Yasada delil vasfı taşıdığı takdirde aksinin yazılı veya kesin delillerle ispatı gerektiği düzenlenmiş olduğundan, Kanun'un ticari defterleri kesin delil olarak düzenlediği açıkça anlaşılmaktadır. Ticari defterler kesin delillerden ise de ancak HMK'nın 222. maddedeki koşullar çerçevesinde ispat aracı olabilir.” ifadesi yer alır.