İstinaf Mahkemesi (Bölge Adliye Mahkemesi) Nedir?

İlk derece hukuk ve ceza mahkemelerinin kural olarak son kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını incelemekle görevli üst derece mahkeme İstinaf mahkemesi yani Bölge Adliye Mahkemesidir. 5235 sayılı Kanunun 3. maddesine göre; hukuk ve ceza uyuşmazlıkları hakkında yargılama yapan ve karar veren bütün yerel mahkemeler ilk derece mahkeme iken, istinaf yargılaması görevini yapan mahkeme bölge adliye mahkemesi(istinaf mahkemesi) ise ikinci derece mahkeme olarak nitelendirilir. Bölge adliye mahkemeleri için uygulamada kelimelerin baş harflerinin birleştirilmesi ile oluşan “BAM” kısaltması kullanılmaktadır.

5235 sayılı “Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun” ile bölge adliye mahkemeleri(İstinaf Mahkemeleri)’nin görevleri, kuruluşu, yapısı ve işleyişi düzenlenmiştir.

İstinaf başvurusu ile önüne gelmiş olan hukuki uyuşmazlığı Bölge Adliye Mahkemeleri; hem maddi vakıa hem de hukukilik açısından inceleyerek karar verirler. Hukuki uyuşmazlığın yeniden ele alınmasını sağlayan ilk derece mahkemesi ile temyiz kanun yolu arasında yeni bir kanun yolu olan İstinaf vardır. Örnek olarak; ilk derece mahkemesi kararını vermeden önce belirli bir tanığı dinlememiş olabilir ancak bu tanık istinaf mahkemesi tarafından dinlendikten sonra dava ile ilgili yeni bir hüküm kurulabilir. Burada tanığın dinlenmesi olayı da söz konusu olduğu için söz konusu istinaf mahkemesi uyuşmazlığı hem maddi olay hem de hukuki açıdan ele almış olur.

Adli yargıda iki tür istinaf kanun yolu vardır. Bu yollar;

• Ceza İstinaf Kanun Yolu
• Hukuk İstinaf Kanun Yolu

Bölge Adliye (İstinaf) Mahkemesinin Görevleri Nelerdir?

Hukuk mahkemeleri ve ceza ilk derece mahkemelerinin vermiş olduğu son karara karşı yapılmış olan istinaf başvurularını incelemek ve karar bağlamak İstinaf mahkemelerinin temel görevidir.

Yerel mahkemelerin son karar niteliği taşımayan ihtiyati tedbir veya ihtiyati haciz kararlarına karşı, iki haftalık istinaf kanun yoluna süresi içinde bölge adliye mahkemesine istinaf başvurusu yapılabilir. Bu istinaf başvuruları ilk derece mahkemesinin ihtiyati tedbir ya da ihtiyati haciz kararlarına karşı yapılmıştır ve bölge adliye mahkemesinde öncelikli olarak incelenir ve karar verilir. Bölge adliye mahkemesinin yaptığı incelme ardından verdiği karar kesindir.

Hukuk daireleri, ceza daireleri ve Bölge Adliye Mahkemeleri iş bölümü içerisinde çalışırlar. Bölge Adliye Mahkemeleri tarafından yapılan istinaf incelemesi, hukuk istinaf incelemesi ve ceza istinaf incelemesi olarak aşağıda farklı başlıklarda açıklanmıştır.

Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Daireleri ve İstinaf İncelemesi Nedir?

5235 sayılı Kanun 36. maddeye göre; Bölge Adliye Mahkemesi hukuk dairelerinin görevleri aşağıda verilmiştir.

1. Adlî yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak,
2. Adlî yargı ilk derece mahkemesi olarak; yargı çevresi içerisindeki adlî yargı ilk derece mahkemesi hâkimleri aleyhine Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göre açılan tazminat davalarına bakmak,
3. Yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
4. Yargı çevresindeki yetkili adlî yargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiilî veya hukukî bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde tereddüt edildiği takdirde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir hukuk mahkemesine nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek,
5. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Daireleri ve İstinaf İncelemesi Nedir?

5235 sayılı Kanun 37. maddeye göre; Bölge Adliye Mahkemesi hukuk dairelerinin görevleri aşağıda verilmiştir.

1. Adlî yargı ilk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak,
2. Yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
3. Yargı çevresindeki adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukukî veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir adlî yargı ilk derece ceza mahkemesine nakli hakkında karar vermek,
4. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

Bölge Adliye Mahkemesinde Duruşma

Ceza Davası Duruşmalı İnceleme (İstinaf Duruşması)

İstinaf mahkemesi tarafından yapılan istinaf incelemesi sonucunda yerel mahkemenin vermiş olduğu kararın bozulmasına gerek duyulmadan yapacağı kovuşturma ile istinaf mahkemesinin yeni bir karar vermesini mümkün görürse, söz konusu ceza davasının istinaf mahkemesinde yeniden görülmesine karar verir. Ceza Muhakemesi Kanunu 281. maddeye göre; istinaf mahkemesi söz konusu ceza davasının yeniden görülmesine karar verdiğinde duruşma hazırlığı işlemleri başlar. İlk olarak tutuksuz yargılanmış olan sanığa tebligat gönderilir ve kendi talebi olan istinaf istemi üzerine istinaf mahkemesinde görülecek davanın duruşmasına katılmadığı takdirde söz konusu istinaf başvurusunun reddedileceği sanığa bildirilir. Burada belirtmek gerekir ki, söz konusu tanık kendisi duruşmada yokken avukatı duruşmaya katılmış ise istinaf başvurusu sanığın duruşmada bulunmaması sebebiyle reddedilemez. Ancak sanığın hem kendisi hem de avukata duruşmaya iştirak etmezse talep reddedilir. İstinaf mahkemesi gerekli gördüğü hal ve durumlarda yerel mahkeme tarafından daha önce yapılmış olan işlemlerin tekrarlanmasını talep edebilir. Buna göre; mahkeme tarafından yeniden keşif yapılabilir, tanıklar ya da bilirkişiler yeniden dinlenebilir. Tutuklama, tahliye, adli kontrol kararı, el koyma, zorla getirme, yakalama vs. gibi koruma tedbirlerine istinaf mahkemesi tarafından karar verilebilir. Söz konusu ceza davası ile ilgili İstinaf mahkemesi tarafından yeniden yapılan yargılama sonucunda, sanığın istinaf başvurusu hakkında “esastan red” kararı verilebileceği gibi ilk derece mahkemesinin hükmü kaldırılarak “yeniden hüküm” de verilebilir. Bu iki durum için de, ortada gerekli şartlar bulunuyorsa söz konusu kararların aleyhine Yargıtay’a temyiz başvurusu yapılabilir.

Hukuk Duruşmalı İnceleme (İstinaf Duruşması)

İstinaf mahkemesi bazı durumlarda, söz konusu hukuk davası hakkında yerel mahkeme tarafından verilen kararın kaldırılmasına ve davanın yeniden görülmesi için dava dosyasının kararı vermiş olan yerel mahkemeye ya da görevli ve yetkili mahkemeye yeniden gönderilmesine de karar verebilir. İstinaf mahkemesi söz konusu istinaf başvurusunun esastan reddine ya da düzelterek esastan reddine de karar verebilir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu 356. maddeye göre; saydığımız bütün bu haller dışında söz konusu istinaf incelemesi duruşmalı olacak şekilde yapılır. Buna göre de duruşma günü davanın taraflarına tebliğ edilir.

İstinaf Mahkemesi Kararlarına Karşı Temyiz Başvurusu

Ceza Muhakemesi Kanunu 286. maddeye göre; Bölge adliye Mahkemelerinin yani İstinaf Mahkemelerinin verdiği kararlar aleyhine temyiz başvurusu yapılabilir. Söz konusu bu temyiz başvurusu kararı vermiş olan istinaf mahkemesinin niteliğine göre iki türdür. Bunlar;

• Hukuk Davası Temyiz Başvurusu
• Ceza Davası Temyiz Başvurusu

Hukuk Davası Temyiz Başvurusu

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 361. maddeye göre; istinaf mahkemesi hukuk dairelerinin kararları için temyiz süresi, söz konusu kararın tebliğinden itibaren iki haftadır. Temyiz başvurusu Yargıtay’a yapılır.

Ceza Davası Temyiz Başvurusu

İstinaf mahkemesi tarafından verilen kararlarda; hükmedilen cezanın miktarı göz önüne alınarak bazı ceza kararları aleyhine temyiz yolu kapatılmış haldedir. Bu demektir ki; bazı hallerde yerel ya da ilk derece mahkemesi tarafından verilmiş olan kararlar istinaf incelemesi sonrası kesinleşmiş olur.