Anayasa Mahkemesine Başvuru Yapılabilmesinin Koşulları Nelerdir?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ile ilgili Anayasa Mahkemesi Yayınları tarafından çıkarılan ve Dr. Hüseyin Turan ve Dr. Recep Kaplan tarafından hazırlanan Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri isimli yayın önemli bir kaynak teşkil eder. İlgili yayında yer alan bilgilere göre Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı, Anayasa’nın 148i. maddesinin üçüncü fıkrasında, “Herkes, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir…” şeklinde tanımlanmış ve 6216 sayılı Kanun’un 45’inci maddesinin (1) numaralı fıkrasında da “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir” şeklindeki ifadelere yer verilmiştir.

Bireysel Başvurunun Özellikleri Nelerdir?

Anayasa Mahkemesine yapılacak bireysel başvurunun özellikleri Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri isimli yayında aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

Bireysel başvurunun temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• a) Bireysel başvuru, kural olarak güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir (6216 S’lı.K. mad. 46/1). Bu nedenle bireysel başvuru bir Hâlk davası (actio popularis) niteliğinde değildir. Hâlk davasında, herhangi bir hakkının ihlal edilmiş olması şartı aranmaksızın herkesin bir yasanın anayasaya aykırılığını iddia ederek dava açması söz konusudur.9 Bu açıdan bireysel başvuru, kişilere doğrudan bir kanunun Anayasa’ya aykırılığını dava etme hakkı sağlamaz.
• b) Bireysel başvuru yolu tali (ikincil) nitelikte bir koruma sağladığından10 kural olarak ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya eylem için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmesi gerekir (AY mad. 148/3, 6216 S’lı.K. mad. 45/2). Kanunlarda ve diğer mevzuatta, ihlal edildiği iddia edilen bir hak için idari ya da yargısal bir başvuru yolu öngörülmüş ise bu yollar tüketilmeden bireysel başvuru yoluna gidilemez.
• c) Bireysel başvurunun konusu, Anayasa ve Sözleşme’nin (Türkiye’nin taraf olduğu Sözleşme’ye ek protokoller dâhil.) ortak koruma kapsamında yer alan hak ihlali iddialarıdır (AY mad. 148/3, 6216 S’lı.K. mad. 45/1). Bu kapsamda bireyler için bağlayıcı ve emredici olmayan genel direktifler, kurum içinde bildirilen görüşler, bilirkişi raporları, yargısal tavsiye ya da öneriler gibi işlemler bireysel başvuruya konu edilemez. Yine, kamu organlarının özel hukuk ilişkileri nedeniyle yaptıkları eylem ya da işlemlerine karşı bireysel başvuruda bulunulamaz.
• d) Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz (6216 S’lı.K. mad. 46/2).
• e) Özel hukuk tüzel kişileri, sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuru yapabilirler (6216 S’lı.K. mad. 46/2).
• f) Soyut norm denetimine imkân verebilecek şekilde bir yasama işlemi veya düzenleyici idari işlem aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamaz (6216 S’lı.K. mad. 45/3).
• g) Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler bireysel başvurunun konusu olamaz (6216 S’lı.K. mad. 45/3).
• h) Bireysel başvuru, istinaf veya temyiz gibi olağan kanun yolu olmadığından Anayasa Mahkemesi, kural olarak kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapamaz (AY. m. 148/4; 6216 s.K. mad. 49/6). Bireysel başvuru yolu, bu Hâliyle olağanüstü bir kanun yolu niteliğindedir. Bu nedenle bireysel başvuruda, başvuruya konu olan mahkemenin kararı, olayın ve delillerin nasıl değerlendirildiği yönünden incelenemez.
• ı) Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ve başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı başvuruların kabul edilemezliğine karar verilebilir (6216 S’lı.K. mad. 48/2).12 i) Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamaz (6216 S’lı.K. mad. 46/3).
• j) Yaptığı inceleme sonunda Mahkeme, bir ihlalin bulunmadığının açık olduğu; kanıtlanmamış, karmaşık, zorlama ve kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikâyetlerin yer aldığı başvuruların kabul edilemezliğine karar verebilir (6216 S’lı.K. mad. 48/2).

Başvuru Formuna Hangi Belgeler Eklenmelidir?

Anayasa Mahkemesine bireysel olarak başvuru yapılacağı zaman başvuru formuna eklenecek belgeler ile ilgili bilgi Anayasa Mahkemesi tarafından yayınlanan Sıkça Sorulan Sorular kitapçığında yer alır. Söz konusu bu belgelere aşağıda yer verilmiştir.

Başvuru formuna aşağıdaki belgelerin ya da onaylı örneklerinin eklenmesi zorunludur:

• a) Kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen başvurularda başvurucuyu temsile yetkili olduğuna dair mevzuata uygun belge.
• b) Harcın ödendiğine dair belge.
• c) Başvuru bizzat yapılmış ise başvurucunun kimliğini tespite yarar resmî belgenin onaylı örneği.
• ç) Tüzel kişi adına kanuni temsilcinin başvurması hâlinde, başvuru tarihi itibarıyla temsile yetkili olunduğunu gösteren resmî belgenin onaylı örneği.
• d) Nihai karar ya da işlemi öğrenme tarihini gösteren belge.
• e) Başvuruda ileri sürülen hak ihlali iddialarını temellendirecek belgelerin onaylı örnekleri.
• f) Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler.
• g) Olağan ve olağanüstü kanun yolu başvuru dilekçelerinin onaylı örnekleri.
• ğ) Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler.
• h) Adli yardım talebi varsa başvurucunun yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeler ile mevzuatta adli yardım talebinde bulunabilmek için öngörülen diğer belgeler.

Başvurucu, İçtüzük’ün 59. maddesinin (3) numaralı fıkrasındaki belgeleri herhangi bir nedenle sunamaması hâlinde bunun gerekçelerini belirterek varsa buna ilişkin bilgi ve belgeleri başvuru formuna ekler. Mahkeme, mazereti kabul etmesi hâlinde ve gerekli gördüğü takdirde bu bilgi ve belgeleri resen toplar.