Anayasa’da tanımlanmış olan ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile ek protokollerde yer alan temel hak ve özgürlüklere karşı gerçekleşen bir ihlal durumunda başvurulan yargı yolu Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurudur.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile birlikte ek protokollerde koruma altına alınmış olan hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi halinde Anayasa Mahkemesi’ne bireysel olarak başvuru yapılabilir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Mevzuatı Nedir?
12/09/2010 tarihli 5982 sayılı kanunla, 1982 Anayasasının 148. ve 149. maddelerinde yapılan değişikliklerle Anayasaya Mahkemesine bireysel başvuru hakkı hukuk sistemine girmiştir. 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 45. maddesi ila 51. maddeleri arasında bireysel başvuru hakkı ile ilgili düzenlemelere yer verilir. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü 59. ve 84. maddeleri arasında ise Anayasa Mahkemesine yapılacak bireysel başvuruların usulüne ilişkin hükümler yer alır.
Anayasa Mahkemesine Kimler Başvurabilir?
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve Türkiye'nin taraf olduğu ek protokollerde güvence altına alınmış olan hakları ihlal edilmiş herkes bireysel olarak Anayasa Mahkemesine başvuru yapabilir.
Dernekler, vakıflar, şirketler vb. gibi özel hukuk tüzel kişileri ise; tüzel kişiliğe ait olan hakların ihlali halinde bu iddia ile Anayasa Mahkemesine başvuru yapabilir.
Burada belirtmek gerekir ki, Anayasa Mahkemesine kamu tüzel kişileri başvuru yapamaz.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu ve Olağan Yargı Yollarının Tüketilmesi Şartı Nedir?
Anayasa Mahkemesine hakları ihlal edilmiş olan kişilerin bireysel başvurusu, idari ve yargısal yolların tamamı tüketildikten sonra yapılabilir. Ancak, yasama işlemleri, düzenleyici idari işlemler, Anayasa Mahkemesi kararları ve Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler ile ilgili bireysel başvuru yapılamaz.
Olağan yargı yollarının tüketilmesi ile yargısal yolların tüketilmesi şartı sağlanmış olur. Buna göre; kesin olarak verilen yerel mahkeme kararlarının tefhimi ya da tebliğ edildiği tarihten sonra söz konusu olağan yargı yolları tüketilmiş sayılır. Aynı olay sebebiyle birden fazla yargı yolunun mevcut olduğu hallerde ise; Anayasa Mahkemesi, olağan kanun yollarından en etkili olan kanun yolunun tüketilmesini öngörür.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi Nedir?
Son olağan kanun yolunun tüketilmesinin gerçekleşmesinin ardından, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi 30 gündür. Söz konusu bu başvuru için; bütün olağan yargısal yollar tüketildikten sonra 30 gün içerisinde bireysel başvuru formu ile ekli belgeler Anayasa Mahkemesine gönderilmelidir. Söz konusu bu 30 gün; yargısal yolların tükendiğinin kişi tarafından öğrenildiği ya da kararın başvuruya tebliğ edildiği andan itibaren hesaplanmaktadır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?
Anayasa Mahkemesine bireysel olarak başvuru yapabilmek için öncelikle “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formu” dikkatli bir şekilde doldurulmalıdır. Bu formu doldururken dikkat edilmesi gerekenler;
- Kişisel bilgiler doğru ve açık şekilde doldurulmalı,
- Bireysel başvuruya konu olan olay ve bu olayla ilgili bütün yargısal süreç kronolojik olarak özetlenmeli,
- Başvuruya eklenecek olan belge ve kararlar numaralandırılarak eklenmeli,
- Başvuruya nüfus cüzdanı fotokopisi eklenmeli,
- Anayasada ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde düzenlenen hangi hakların bireysel başvuruya konu edilen olay ve yargısal süreç nedeniyle ihlal edildiği belirtilmeli ve açıklanmalı,
- Başvuru formu sonuç bölümünde ise; belirtilmiş olan ihlallerin tespiti ile bu ihlalin ortaya çıkarmış olduğu zararın giderilmesi için yeniden yargılama yapılması ya da ortaya çıkan maddi ve manevi zararın tazmini (tazminat miktarı belirtilerek) talep edilmelidir.
Burada belirtmek gerekir ki; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuruların aksine, Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvurularda başvuru formunda tazminat miktarını belirtmek gerekir. Aksi durumda, Anayasa Mahkemesi hakların ihlalini onaylasa dahi tazminata hükmedemez.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılabilecek Bazı Haklar
İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından ortak bir şekilde koruma altına alınan hakların ihlali söz konusu olduğu durumda Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapılabilir. İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından ortak bir şekilde koruma altına alınan ve bu nedenle de kişilerin bireysel başvurularına konu olabilecek hak ve özgürlüklerden bazıları aşağıda açıklanmıştır.
Yaşam Hakkının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 15. maddeye göre; savaş hukuku fiilleri neticesinde meydana gelen ölümler hariç kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamayacağı ve yine Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 17. maddeye göre; herkesin, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. Buna ek olarak kişinin yaşam hakkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 2. maddesinde de koruma altına alınmıştır. Bu düzenlemelere göre; yaşam hakkı ihlalinin söz konusu olduğu durumlar aşağıda verilmiştir;
- Kamu görevlileri tarafından kasten ve hukuka aykırı bir şekilde bir kişinin hayatının sona erdirilmesi
- Devletin ilgili kurumlarının bir kişinin ölümüne sebep olabilecek tehdit ve tehlikelere karşı gerekli önlemleri almaması
- Öldürülen bir kişinin ardından, devletin ilgili birimleri tarafından ölüme sebebiyet veren kişilerin tespiti ile cezalandırılması için etkili bir soruşturma yürütülmemesi
Burada belirtmek gerekir ki; gözaltında, cezaevinde ve askerlikte olan, yani devlet koruması altında olan kişilerin, intihar sonucu ölmesi halinde yine devletin sorumluluğu vardır. Buna ek olarak; devlet tarafından gerekli önlemlerin alınmaması halinde kamuya açık alanlarda hayatını kaybeden kişilerin yaşam hakları sona ermesi sebebiyle yine devlet sorumlu olur.
İşkence Yasağının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 3. maddesinde işkence ve kötü muamele yasağı düzenlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 17. maddeye göre ise; tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında,
- kişinin vücut bütünlüğüne müdahale edilemeyeceği,
- kişinin rızası dışında bilimsel ya da tıbbi deneylere tabi tutulamayacağı,
- hiçbir kimseye işkence ve eziyet edilemeyeceği,
- hiçbir kimsenin haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza ya da muameleye maruz bırakılamayacağı, düzenlemeleri yer alır.
Bir kişiden ya da üçüncü kişiden bilgi almak ya da itiraf elde etmek, o kişinin ya da üçüncü kişinin gerçekleştirdiği düşünülen eylem sebebiyle onu cezalandırmak yahut korkutmak ve yıldırmak maksadıyla kamu görevlileri tarafından bir kişi üzerinde kasıtlı olarak yapılan gerek fiziksel, gerekse manevi, zihinsel acı ve ıstırap veren eylemler işkence olarak tanımlanmaktadır. İşkence ve kötü muamele olarak değerlendirilebilen eylemlere Uykusuz bırakma, yorma, aç bırakma, yakınlarına zarar verme tehdidi vb. gibi eylemler verilebilir.
Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 18. maddeye göre; hiç kimse zorla çalıştırılamayacağı ve angaryanın yasak olduğu belirtilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 4. maddesinde ise; hiç kimsenin köle ya da kul durumunda tutulamayacağı, zorla çalıştırılamayacağını ve zorunlu çalışmaya tabi tutulamayacağını düzenlemiştir. Bu düzenlemelere göre; mahkeme kararı ile hükümlü olarak tutulan kişinin, hükümlü tutulması sırasında ya da şartlı tahliye sürecinde yapması istenilen işler ve askeri niteliği olan bir hizmet ya da kişinin vicdani ret hakkını kullanması halinde belirlenecek bir işte çalışma, toplumun hayat ve refahını tehdit eden bir kriz ya da afet hallerinde gerekli görülen hizmetlerin yürütülmesi durumları bu kapsamda değerlendirilemez.
Mükyen Hukuk Bürosu uzman avukatlarından randevu almak için:
