Kamulaştırmasız El Atma ile İlgili Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?

09.10.1956 – 04.11.1983 Tarihleri Arasında Gerçekleşen Fiili El Atmalarda Malikin Hakları Nelerdir?

09.10.1956 – 04.11.1983 tarihleri arasında meydana gelen kamulaştırmasız el atma işlemlerinin sebep olduğu uyuşmazlıkların ve mülkiyet hakkı ihlallerinin önlenmesi amacı ile 5999 sayılı kanun ile 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’na “Kamulaştırılmaksızın kamu hizmetine ayrılan taşınmazların bedel tespiti” başlıklı geçici 6. madde eklemesi yapılmıştır. Buna göre ilgili maddede; “Kamulaştırma işlemleri tamamlanmamış veya kamulaştırması hiç yapılmamış olmasına rağmen 9/10/1956 tarihi ile 4/11/1983 tarihi arasında fiilen kamu hizmetine ayrılan veya kamu yararına ilişkin bir ihtiyaca tahsis edilerek üzerinde tesis yapılan taşınmazlara veya kaynaklara kısmen veya tamamen veyahut irtifak hakkı tesis etmek suretiyle malikin rızası olmaksızın fiili olarak el konulması sebebiyle, bedel talep edilmesi hâlinde bedel tespiti ve diğer işlemler bu madde hükümlerine göre yapılır. Bu maddeye göre yapılacak işlemlerde öncelikle uzlaşma usulünün uygulanması dava şartıdır.” ifadelerine yer verilmiştir. Söz konusu kanun maddesinden anlaşılabileceği gibi; söz konusu tarihler arasında kamulaştırma işlemi yapılmaksızın taşınmazına el atılan malike mülkiyet hakkından doğan talepler hakkında el atmanın önlenmesi davası, ecrimisil davası gibi dava hakkı ile bedel tespiti talebi hakkı verilmiştir. Fakat söz konusu malikin dava hakkını kullanabilmesi için öncelikle geçici 6. maddede detaylı şekilde düzenlenen uzlaşma prosedürünün denenmesi şart koşulmuştur. Söz konusu şart dahilinde taraflar arasında uzlaşma sağlanmış ise; üzerinde uzlaşılan hakkın türünü, tanınma şart ve usullerini, nakdi ödemede bulunulacak ise miktarını ve ödeme şartları ile taşınmazların tesciline ya da terkinine dair muvafakati de ihtiva eden bir sözleşme akdedilerek bu sözleşme çerçevesinde işlem yapılır ve uzlaşma konusu olan taşınmazlar resen tapuya tescil ya da terkin edilir. Öte yandan ilgili taraflar arasında uzlaşma sağlanamamış ise uzlaşmazlık tutanağının tanzim edildiği tarihten itibaren üç ay içinde malik ya da idare tarafından bedel tespiti davası açılabilir.

04.11.1983 Tarihi Sonrasındaki Kamulaştırmasız El Atmalarda Malikin Hakları Nelerdir?

04.11.1983 tarihinden itibaren yapılan kamulaştırmasız el atmalar sebebiyle meydana gelen uyuşmazlıkların çözümü geçici 6. maddeye göre değil, Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kararının 16.5.1956 tarihli kararında belirttiği üzere genel hükümlere göre yapılır. Bu nedenle idarenin kamulaştırmasız el atması sebebiyle mülkiyet hakkı ihlal edilen malik eğer isterse;

1. El atmanın önlenmesi davasına başvurarak idarenin taşınmaz üzerindeki haksız işgalinin ortadan kaldırılması için harekete geçebilir,
2. Söz konusu taşınmazın mülkiyetinin idareye devredilmesine rıza göstererek bedelin tahsili davası açabilir,
3. İdarenin kamulaştırmasız el atma eylemi olan haksız fiili sebebiyle zarara uğramış ise tazminat davası açabilir,
4. İdarenin kamulaştırmasız el atması nedeniyle ecrimisil diğer bir deyişle haksız işgal tazminatı davası açabilir.

Kamulaştırmasız El Atma Sebebiyle El Atmanın Önlenmesi Davası Nedir?

Malikin mülkiyet hakkından doğan hakları idarenin özel mülkiyette bulunan bir taşınmaza hukuka aykırı şekilde el atması eylemi sebebiyle kısıtlanmış ise malikin; söz konusu idarenin taşınmazın zilyetliğine ve mülkiyetine yaptığı haksız el atmanın önlenmesini dava yoluyla talep etme hakkı mevcuttur. Aşağıda ise kamulaştırmasız el atma sebebiyle açılan el atmanın önlenmesi davası hakkında bilinmesi gereken önemli noktalar sıralanmıştır. Bunlar;

• El atmanın önlenmesi davası ayni bir hak olan mülkiyet hakkına ilişkindir, bu sebeple zamanaşımı süresi ya da hak düşürücü süreye tabi değildir.
• Ancak idarenin malikin taşınmazı üzerindeki haksız el atma eylemi sona ermişse el atmanın önlenmesi davası açılamaz.
• El atmanın önlenmesi davası sadece taşınmazın tapu maliki tarafından açılabilir. Eğer söz konusu taşınmaz paylı mülkiyette ise, her paydaşın tek başına dava açma hakkı vardır. Öte yandan dava sonunda verilen karar ise taşınmazın tamamını etkiler.
• El atmanın önlenmesi davası dava tarihinde taşınmaza fiilen el atan ve taşınmazın zilyetliğini elinde bulunduran idareye karşı açılır.
• Malik idarenin hukuka aykırı el atması sebebiyle zarara uğramışsa ayrıca tazminat davası da açabilir.
• Öte yandan belirtmek gerekir ki; idarenin haksız el atmasının önlenmesi davası açılabilmesi için, malikin zarara uğramış olması şart değildir.
• İdarenin haksız el atma eylemini bilerek ya da bilmeyerek yapmış olması malikin dava hakkını etkilemez.
• El atmanın önlenmesi davası, taşınmazın bulunduğu Asliye hukuk mahkemesinde açılır.

Kamulaştırmasız El Atma Nedeniyle Bedelin Tahsili Davası Nedir?

04.11.1983’ten sonraki bir tarihte hukuka aykırılık teşkil edecek şekilde taşınmazına el atan idareye taşınmazın mülkiyetinin devredilmesine rıza göstererek karşılığında taşınmazın bedelini talep eden malik tarafından açılabilen dava türü bedelin tahsili davasıdır. Söz konusu dava Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararının 1956 tarihli kararına dayanılarak açılabilir. Buna göre; 16.05.1956 tarihli Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında malike kamulaştırmasız el atma nedeniyle açabileceği iki seçimlik hak tanınmıştır. Bu haklardan ilki müdahalenin önlenmesi davası iken, diğer hak ise ilgili taşınmazın idareye devrine rıza göstererek bedelin tahsili davasıdır. Söz konusu bedelin tahsili ile ilgili bilinmesi gereken önemli hususlar aşağıda sıralanmıştır. Bu hususlar;

• Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında da ifade edildiği üzere, ayni bir hak olan mülkiyet hakkına dayanan bedel tahsili talebi davası herhangi bir hak düşürücü süreye ya da zamanaşımına tabi tutulmaz. İdarenin hukuka aykırı el atması devam ettiği sürece bedelin tahsili davası malik tarafından açılabilir.
• Dava el atılan taşınmazın tapu maliki tarafından açılabilir. Söz konusu taşınmaz paylı mülkiyette ise paydaşlardan her birinin kendi payları oranında tek başına dava açma hakkı mevcuttur. Yapılan mahkeme sonunda verilen karar yalnızca davacıların payı oranında etkili olur.
• Mahkeme tarafından ilgili taşınmazın gerçek bedeli bilirkişilerin hazırlayacağı rapor vasıtasıyla ve resen de araştırma yaparak tespit edilir. Söz konusu bedel tespit edilirken kullanılan yöntem ise kamulaştırma yapılırken kullanılan bedel tespit yöntemidir.
• Bedelin tahsili davasında harçlar ve vekalet ücreti nispi olarak hesaplanmaktadır.
• Bedelin tahsili davasında görevli ve yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer Asliye hukuk mahkemesidir.

Kamulaştırmasız El Atma Nedeniyle Tazminat Davası Nedir?

Malik idarenin haksız fiili nedeniyle uğradığı zararının tazminini idarenin kamulaştırmasız el atması nedeniyle taşınmaz ya da taşınmaz üzerindeki ağaç, mahsul gibi eşyalar zarar görmüş ise talep etme hakkına sahiptir. Borçlar Kanununu 49 madde çerçevesinde idare haksız fiil nedeniyle verdiği zararları tazmin etmekle yükümlü olur. Öte yandan zarar gören malik, zararını ve idarenin kusurunu ispat yükü altındadır. Kamulaştırmasız el atma nedeniyle uğranılan zararın tazmini için açılacak davaya bakmakla görevli mahkeme Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 3.6.2015 tarihli bir kararında, “İdarenin hukuk dışı eyleminden kaynaklanan fiili el atmaların, özel kişilerin haksız fiil teşkil eden eylemlerinden hiçbir farkı bulunmadığından, bu tip eylemlerden doğan zararların da özel kişilerin haksız fiilinden doğan zararlarda olduğu gibi adli yargıda dava konusu edilmesi gerektiği kabul edilmiştir.” şeklindeki ifadeye yer verilmiştir.