Franchise Sözleşmesi Nedir?

Franchising kelimesi Fransızca kökenli bir kelimedir ve kelimenin Türkçe’de tam bir çevirisi mevcut değildir. Kelimenin İngilizce'deki anlamı ise imtiyazdır. Franchise sisteminin temel amacı küreselleşen ekonomik koşullarda avantaj geliştirmektir. Bu anlamda tüketici olan kişilerin güvendikleri bir markaya olan yönelimleri girişimcileri harekete geçirmiştir ve girişimciler tarafından söz konusu bu sistem hayata geçirilmiştir.

Franchise sistemi ilk olarak İngiltere’de kullanılmış olsa da ilerleyen dönemlerde başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere dünyadaki birçok ülkeye hızla yayılmıştır. Franchise sisteminin ülkemizde kullanımı ise diğer ülkelere göre yeni sayılır. Ülkemizde 1980’li yıllara kadar söz konusu sisteme rastlanmamıştır. 1980 yılında kurulan ve kısaltması URFAD olan Uluslararası Franchising Derneği ise ülkemizde söz konusu sistemin kullanılmaya başlanması ve yayılmasında önemli bir rol oynamıştır.

Rekabet Kurulunca çıkarılan ve daha sonrasında ise yürürlükten kaldırılan 1998/7 sayılı tebliğde franchise sistemi takip eden şekilde tanımlanmıştır; “Franchise: Son kullanıcılara malların yeniden satılması veya hizmetlerin sunumu için kullanılacak olan markalar, ticaret unvanları, mağaza işaretleri, faydalı modeller, tasarımlar, telif hakları, know-how veya patentlere ilişkin fikri ve sınai mülkiyet haklarından oluşan bir sistemi ifade eder.” Öte yandan Yargıtay tarafından franchise sözleşmesi “Bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü” şeklinde tanımlanmıştır.

Franchising Sisteminin Avantajları Nelerdir?

Franchise Alan Açısından Franchise Sistemi

Franchise sistemi ile franchise alan kişi kendisini kanıtlamış olan ve marka güvenilirliğine sahip olan bir markanın imajından yararlanır. Buna ek olarak sürekli müşteri potansiyeli kazanılmış olur. Bu sistemin bir başka avantajı ise kalite anlamında süreklilik ve düzenlilik sağlanmış olur. Franchise alan kişi çalıştığı piyasada kendisini ya da işini tek başına kanıtlama yükünden kurtulur ve bu anlamda hem zamandan hem de paradan tasarruf edilmiş olur. Söz konusu bu kişinin piyasada başarılı olma şansı ise daha yüksektir. Franchise alan kişinin danışabileceği farklı alanlar mevcuttur ve aynı zamanda söz konusu piyasada rekabet imkanı da doğmuş olur.

Franchise Veren Açısından Franchise Sistemi

Franchise veren taraf ise öncelikli olarak bedele hak kazanır. Bu anlamda söz konusu işteki riskin büyük bir kısmını franchise alan almış olur. Franchise veren taraf işteki sürümü daha az sermaye ile sağlamış olur ve bu anlamda reklam yapma ya da reklama bütçe ayırma imkanı da artar. Franchise veren taraf ek maddi kaynağa ihtiyacı olmadan piyasada yayılma hızını ve piyasa payını artırır. Franchise alan taraflar ise söz konusu bu sistemin gelişmesi için daha fazla emek harcarlar.

Franchise Sözleşmesinin Unsurları Nelerdir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki franchising sözleşmesi karma bir sözleşmedir ve bu anlamda birden fazla sözleşmenin bir arada yapılması ile meydana gelir. Buna göre mevzuatta düzenlenmiş toplu bir franchising sözleşmesi mevcut değildir bu sebeple de isimsiz bir sözleşmedir.

Yukarıda sayılmış olan durumlar sebebiyle; franchising sözleşmelerinde Borçlar Kanununun genel hükümlerinde düzenlenmiş olan sözleşme hükümleri uygulanır. Franchise sözleşmeleri ilgili taraflar arasında belirli ya da belirsiz süreli olacak şekilde düzenlenebilir. Franchise sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için içinde barındırması gereken unsurlar aşağıda sıralanmıştır. Bu unsurlar;

1- Franchise alan tarafın bağımsız olması ve kendi nam ya da hesabına çalışan bağımsız bir teşebbüse sahip olması gerekir. Söz konusu bu unsur ile franchise sözleşmeleri diğer birtakım sözleşmelerden ayrılır. Bu maddede yer alan bağımsızlık vurgusu ile franchise alan kişinin işletme kaynaklı riskleri kendi üzerine alması anlatılmaktadır. Bu duruma ek olarak franchise alan taraf kendi işletmesi için gerekli olan sermayeyi kendisi bulmak ile yükümlüdür. Franchise alan tarafın kuracağı işletme için söz konusu işletmenin örgütlenmesi ve ilgili işletmede çalıştırılacak olan işçilerin seçilmesi konusunda özgürlüğü vardır. Yapılmış olan franchise sözleşmesi çerçevesinde franchise alan kişinin franchise veren kişinin talimatlarına uymak ile yükümlüdür. Ancak burada belirtmek gerekir ki; söz konusu bu yükümlülük franchise alan kişinin bağımsız olmadığı anlamını taşımaz. Franchise veren taraftan alınan talimatlar kısıtlı ve belirlidir. Bu anlamda franchise alan taraf franchise veren tarafın çalışanı konumunda değildir ve franchise veren tarafın alan tarafa karşı söz konusu işletme için somut talimat verme yetkisi yoktur.

2- Franchise sistemi hazırlanacak olan franchise sözleşmesinin temelini meydana getirir. Bu anlamda franchise sistemi franchise veren tarafın franchise alan tarafa sunmuş olduğu edimlerin tamamını içerir. Franchise sisteminin içinde barındırdığı bölümler aşağıda verilmiştir.

• a) Üretim, işletme ve pazarlama sistemi,
• b) Maddi olmayan mallar,
• c) Franchise organizasyonu, şeklindedir.

Burada belirtmek gerekir ki franchise veren tarafın temel amacı kendi mal ve hizmetlerini başka teşebbüslere pazarlamaktır. Bu sebeple franchise veren taraf kendi pazarlama ilkelerini, mal ve hizmetlerin temini, fiyatı, reklam, işletme bölgesi, işyeri kıyafetleri vb. gibi hususlarda bizzat belirleme yapabilir. Burada sayılmış olan hususlar franchise sisteminin pazarlama kısmı ile ilgilidir.

Franchise sistemi ile franchise veren taraf kendisine ait olan gayri maddi malların da kullanımını franchise alan tarafa devretmiş olur. Burada gayri maddi mallar tanımlaması ile kastedilenler; marka, işletme adı, amblem, sembol, logo, know-how, dekorasyon, işletme ile ilgili teknik bilgiler vb. gibi sıralanabilir.

Taraflar arası iç ilişkinin düzenlenmesini ifade eden franchise organizasyonu ise tarafların hak ve yükümlülükleri, franchise alanda aranan özellikler, franchise verenin kontrol ve idare fonksiyonu, eğitime ilişkin özellikler, kazanç planları, franchising bedeli gibi idari ve finansal konuları vb. gibi konuları içerir.

3- Burada belirtmek gerekir ki franchise sözleşmesinin asıl unsurunu bedel oluşturur. Yukarıda belirtmiş olduğumuz haklar franchise veren tarafından belirli bir bedel karşılığında franchise alan tarafın kullanımına açılır. Söz konusu bu bedel ise başlangıçta ödenen bedel ve dönemsel bedel olarak iki kısma ayrılır.

4- Başarı üzerine kurulmuş olan bir sistem olan franchise sisteminde dikey birliktelik unsuru anlamında franchise alan tarafın amacı rekabet edecek potansiyele sahip olmak ve işletmesini güçlendirerek kazanç sağlamaktır. Franchise alan tarafın bu anlamdaki başarısı ise franchise sisteminin başarısı ile doğru orantılıdır. Buna göre; franchise alan ve veren taraf oluşturdukları işbirliğinin başarısına göre menfaat sağlayabilirler. Bu sebeple söz konusu bu taraflar birbirlerinden ayrı şekilde hareket edemezler. Söz konusu bu hal ise franchise sözleşmelerinde birliktelik unsuru olarak karşımıza çıkar. Franchise alan ve veren taraf aynı seviyede ekonomik güce sahip olmadıkları için ise oluşacak olan bu birliktelik dikey birliktelik şeklinde ifade edilir.

5- Burada belirtmek gerekir ki franchise sözleşmeleri alan ve veren tarafların ikisine de karşılıklı şekilde borç yükleyen bir sözleşmedir. Her sözleşme çeşidinde olduğu gibi franchise sözleşmeleri de tarafların birbiri ile uygunluk teşkil eden açıklamaları ile kurulmaktadır.