Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Nedir?

Türk Ceza Kanunu 53. maddesi gereği işlemiş olduğu suç sebebiyle toplumla güvene dayalı ilişkisi zedelenen kişinin belli bir süreyle bazı hakları kullanmasının yasaklanmasıdır belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma olarak tanımlanır. Örnek vermek gerekirse sürücü belgesinin geri alınması, bir meslek ya da sanatın belli bir süre yerine getirilmesinin yasaklanması gibi haller belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma olarak sayılır.

Burada vurgulamak gerekir ki belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma, suç işleyen kişinin bir tehlikelilik hali bulunduğu varsayımından yola çıkarak düzenlenmiş bir güvenlik tedbiridir. Söz konusu bu güvenlik tedbiri ile ilgili olarak “ek ceza” ya da “feri ceza” gibi tanımlamalar da kullanılır. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma ile ilgili düzenlemelerin yer aldığı Türk Ceza Kanunu 53. maddeye aşağıda yer verilmiştir.

Türk Ceza Kanunu Madde 53

(1) Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak;

• a) Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
• b) Seçme ve seçilme ehliyetinden (…),
• c) Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
• d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
• e) Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten, Yoksun bırakılır.

(2) Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.

(3) Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanmaz. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlü hakkında birinci fıkranın (e) bendinde söz konusu edilen hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir.

(4) Kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.

(5) Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.

(6) Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar.

Yukarıda yer alan kanun maddesinden yola çıkarak belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbirine aşağıda yer verilen üç farklı şekilde hükmedilebilir. Bu şekiller;

• Türk Ceza Kanunu 53. maddesinin 1. fıkrasında yer aldığı şekliyle; mahkumiyetin kanuni ya da zorunlu sonucu olarak ilgili kişinin belli hakları kullanmak yasaklanabilir. Yargıtay Ceza Genel Kurulunun K.2016/24 kararında konuyla ilgili olarak; kasten işlenen suçlar için hapis cezası mahkumiyetinin kanuni sonucu olarak bazı hakların kullanılması kendiliğinden yasaklanmış haldedir. Bu anlamda ilgili mahkemenin bir takdir hakkı yoktur çünkü ilgili tedbir ceza mahkumiyetinin zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıkmış olur.
• Türk Ceza Kanunu 53. maddesinin 5. fıkrasında yer aldığı şekliyle; kötüye kullanılmak sureti ile suç işlenen bazı hak ve yetkilerin belli bir süre kullanılması yasaklanabilir. Yargıtay 5. Ceza Dairesinin konuyla ilgili K.2014/5808 kararında “TCK’nın 53/1-e maddesindeki hak ve yetkiyi kötüye kullanmak suretiyle atılı suçu işleyen sanık hakkında aynı Kanunun 53/5. madde ve fıkrası gereğince, cezanın infazından sonra başlamak üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilmesi gerektiğinin gözetilmemesi, bozma nedenidir.” ifadelerine yer verilmiştir.
• Türk Ceza Kanunu 53. maddesinin 6. fıkrasında yer aldığı şekliyle; mahkeme tarafından bazı şartların gerçekleşmesi halinde takdiri şekilde ilgili sanık hakkında belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma kararı verebilir.